Guten min går i første klasse, og han er så heldig at klassen hans kvar veke får besøk av ein tidlegare lærar som fortel for dei. Eventyr, segner og historier kan ho på rams, og ho kan fortelja slik at ungane sit fjetra, i skrekk, skadefryd, spenning eller rein glede, og kontakten mellom forteljaren og publikum er ikkje broten ein augneblink.
Eg er blant dei som ivrar for høgtlesing – mykje høgtlesing – for ungar i alle aldrar. Det er etter kvart opplese og vedteke at det er viktig og bra å lesa for ungane. I dag vil eg likevel slå eit slag for forteljekunsten – den som er uavhengig av det skrivne ordet, i alle fall under sjølve framføringa.
Nokre har det berre i seg – dei kan fortelja historier som får tilhøyrarane til å le og grina, og dei går ikkje av vegen for ei god løgn heller. Du kan gjerne sjå dei sitja på ein benk utanfor den lokale landhandelen, med eit trufast publikum, ein kaffikopp og eit glimt i auga.
Det var kanskje fleire forteljarar før? No for tida er me så vane med å ha eit manus til alt me skal framføra munnleg, at me kjenner oss reint hjelpelause utan, eg kjenner det i alle fall slik sjølv ofte. Men å lytta til ei god historie frå ein som verkeleg kan fortelja, gjev ei heilt eiga oppleving. Kroppsspråket, stemmebruken, livet og stemninga går direkte frå forteljaren til dei som lyttar, utan filter. Bileta dukkar opp i hovudet, og kjenslene berre er der. Så førsteklassingane som får høyra om Tyrihans storler når dei ser føre seg mannen og kjerringa, smeden og kokka som alle heng fast i gullgåsa, sjølv utan ein einaste illustrasjon til hjelp.
I møtet med forteljaren skapar tilhøyrarane sine eigne bilete, og gjer forteljinga til si eiga. Det meiner eg er ein god grunn til å øva seg i forteljekunsten, særleg om ein er heldig nok til å arbeida med små born. Betre publikum enn ungar kan ein nemleg ikkje ønskja seg – dei er mottakelege for alt det spennande du kan tenkja deg å koma med. Visst krev det litt ekstra innsats å læra seg eventyr og historier utanboks, og visst krev det litt mot dei første gongane å kasta seg ut i forteljegleda med liv og innleving, men premien gjer det vel verd innsatsen: Glitrande, jublande barneauge, skrekk og lått på rette stader – ubetaleleg.
Og kan du først nokre gode historier, kan du gjerne ta dei same opp att og opp att. Mor mi har eit lite repertoar av folkeeventyr inne, og ho har trollbunde oss ungane, tallause barnehagegenerasjonar gjennom eit langt yrkesliv som førskulelærar, og no er det barnebarna sin tur. Dei blir aldri leie av å høyra om bukken i kålåkeren, og kvin frydefullt kvar gong bia surrar seg inn i øyret på bukken.
Har du ikkje prøvd det før, så prøv det no – les for meg, syng for meg, og ikkje minst: Fortel for meg!
Hege Myklebust er prosjektleiar for den nynorske barnebokfestivalen Falturiltu
